เมื่อรัฐธรรมนูญพาประเทศไปต่อไม่ได้ มาตรา 5 อาจเป็นสะพานชั่วคราวของชาติในยามสงคราม
รัฐธรรมนูญกำหนดให้การเลือกตั้งทั่วไปต้องจัดขึ้นภายใน 45–60 วัน และต้องจัด พร้อมกันทั้งประเทศ เพื่อคงไว้ซึ่งความเสมอภาคและความชอบธรรมของอำนาจรัฐ
อย่างไรก็ตาม สถานการณ์การสู้รบตามแนวชายแดนไทย–กัมพูชา การประกาศกฎอัยการศึก เคอร์ฟิวส์ และการอพยพประชาชนในหลายพื้นที่ ทำให้ไม่สามารถเปิดหน่วยเลือกตั้งได้อย่างปลอดภัยและครบถ้วน
เมื่อเงื่อนไขตามรัฐธรรมนูญไม่สามารถปฏิบัติได้จริง ประเทศจึงต้องพิจารณาทางออกที่ ไม่ฝืนกฎหมาย ไม่ฝืนความเป็นจริง และไม่ทำให้รัฐล้มเหลว
ทางเลือกของประเทศ และความเหมาะสมในภาวะวิกฤต
1️⃣ ย้ายหน่วยเลือกตั้งไปพื้นที่ปลอดภัย
เช่น ที่ว่าการอำเภอ หรือศูนย์อพยพ
ข้อดี
ยังรักษาภาพของการเลือกตั้งไว้
แสดงความพยายามไม่เลื่อนกระบวนการประชาธิปไตย
ข้อจำกัด
การย้ายหน่วยจำนวนมากอาจกระทบหลักความเสมอภาค
ประชาชนบางส่วนไม่สามารถเข้าถึง
เสี่ยงต่อการถูกร้องเรียนว่าการเลือกตั้งไม่สมบูรณ์
ภาพรวม
เป็นทางออกเชิงเทคนิค
แต่ไม่มั่นคงพอในภาวะสงครามและความมั่นคงระดับชาติ
2️⃣ ใช้มาตรา 5
ขอนายกรัฐมนตรีพระราชทาน และจัดตั้งรัฐบาล–สภารักษาการ
นี่คือทางเลือกที่ สอดคล้องกับบริบท “วิกฤตรัฐ” มากที่สุด
เหตุผลสนับสนุน
มาตรา 5 เปิดช่องให้ใช้
ประเพณีการปกครองในระบอบประชาธิปไตย
อันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข
ในกรณีที่รัฐธรรมนูญไม่มีบทบัญญัติรองรับสถานการณ์
สถานการณ์สงครามและอธิปไตย
เป็นกรณีที่ “กติกาปกติไม่อาจใช้ได้”
การมี นายกรัฐมนตรีที่เป็นกลาง มีความรู้ความสามารถ
และเป็นที่ยอมรับของสังคม
จะช่วย
ลดความขัดแย้ง
สร้างเอกภาพ
ประคองประเทศให้ผ่านวิกฤต
ข้อดีเชิงระบบ
ไม่ฝืนจัดเลือกตั้งทั้งที่รู้ว่าทำไม่ได้
ไม่เสี่ยงต่อการเลือกตั้งโมฆะ
ไม่ปล่อยให้ประเทศเข้าสู่สุญญากาศอำนาจ
ให้ความสำคัญกับ “ความอยู่รอดของรัฐ” มาก่อนการเมือง
ข้อพิจารณา (แทนคำว่า ข้อเสีย)
มาตรา 5 ต้องอาศัย การตีความตามเจตนารมณ์รัฐธรรมนูญ
ต้องใช้ด้วยความระมัดระวัง และจำกัดระยะเวลา
ต้องประกาศชัดว่าเป็น รัฐบาลชั่วคราวในภาวะวิกฤต
ไม่ใช่การทดแทนระบอบเลือกตั้งถาวร
ภาพรวม
ไม่ใช่ทางออกนอกระบบ
แต่คือการใช้ “กลไกสุดท้ายของระบบ”
เพื่อรักษาระบบไว้ทั้งระบบ
3️⃣ ทางเลือกเชิงประคองระบบ (เสริม)
รัฐบาลรักษาการอยู่ต่อ พร้อมกลไกศาลรัฐธรรมนูญ
แม้จะเป็นทางเลือกที่ปลอดภัยในเชิงกฎหมาย
แต่ในภาวะสงคราม การมีรัฐบาลรักษาการที่อำนาจจำกัด
อาจไม่เพียงพอในการตัดสินใจเชิงความมั่นคงอย่างทันท่วงที
เมื่อประเทศเผชิญสงคราม
การยึดกติกาเดิมโดยไม่มองความจริง อาจทำให้รัฐล้มเหลวได้
การย้ายหน่วยเลือกตั้ง → แก้ไม่ตรงจุด
การฝืนเลือกตั้ง → เสี่ยงโมฆะ
รัฐบาลรักษาการ → อาจอ่อนแรงเกินไปในภาวะวิกฤต
มาตรา 5 จึงไม่ใช่การลัดขั้นประชาธิปไตย
แต่เป็นสะพานชั่วคราว เพื่อพาประเทศกลับไปสู่ประชาธิปไตยอย่างสมบูรณ์
เงื่อนไขสำคัญมีเพียงข้อเดียว
ต้องใช้ด้วยความโปร่งใส ชั่วคราว และเพื่อชาติ ไม่ใช่เพื่อใคร
เรียบเรียง,วิเคราะห์,สังเคราะห์ โดย
ดร.อนันตชาติ บัวสุวรรณ